Len, wełna i skóra były zawsze podstawowymi materiałami do produkcji odzieży górali babiogórskich. Z lnu wykonywano spódnice, koszule, zapaski, halki, ze skóry kierpce i pasy a z wełny portki góralskie, skarpety, chusty, kapelusze, gunie i cuchy. Gunia, zamiennie używa się określenia cucha, to wierzchnie okrycie górali karpackich – od górali śląskich i czadeckich na zachodzie aż po górali huculskich na wschodzie. Ma ona formę poncza, obszernego płaszcza z szerokimi rękawami i wykonywana jest z grubego spilśnionego  sukna samodziałowego w kolorze od jasnego écru -  naturalnego koloru wełny owczej, przez brąz aż do koloru czarnego.

Karmelici Bosi z parafii pw. św. Józefa w Zawoi Zakamień wzbogacili się niedawno o ornat wzorowany na góralskiej guni (cusze). Wprawdzie kolor sukna użytego do wykonania ornatu nawiązuje bardziej do cuchy podhalańskiej bądź pienińskiej, bo jest to naturalny kolor wełny, ale hafty i obszycia, ich kolory i wzory, wywodzą się wprost ze zdobnictwa babiogórskiego, wzbogacone są też symboliką karmelitańską i kolorem brązowym, nawiązującym również do Karmelu. Techniki zdobienia ornatu to przede wszystkim haft i aplikacja. Aplikacje, czyli naszywanie na materiał stroju wąskich pasów sukna stosowane były pierwotnie do zabezpieczenia i wzmocnienia szwów, w karmelitańskim ornacie to brązowa oblamówka naszyta wokół całego ornatu. Krojenie, szycie i naszywanie aplikacji wykonała pracownia krawiecka pani Stanisławy Zemlik ze Skawicy.

Hafty bezpośrednio wzorowane są na haftach wykonywanych tradycyjnie na guniach babiogórskich i stanowią roślinno-geometryczne motywy. Główną ozdobą są obszycia wykonane ze skręconych z wełny różnokolorowych sznureczków naszywanych wokół szyi oraz wzdłuż tułowia. Wzdłuż obszyć ze sznureczków biegnie delikatny motyw „jodełki” przypominający gałązki jodły ze szpilkami. Poniżej obszycia biegnącego równolegle do stójki znajdują się symetrycznie umieszczone czteroramienne rozety z pomponami umieszczonymi pośrodku a w dole ornatu poniżej rozet motywy „liry” również ozdobionej pomponami. Motyw jodełki i liry symbolizują drzewo wyznaczające wertykalną oś świata, kolory również posiadają swoją symbolikę. Biały symbolizuje światło, czystość, niewinność i prawdę, czerwony w babiogórskiej kulturze chroni przed „złym spojrzeniem”, symbolizuje też ogień i ciepło, zielony i żółty wiąże się z życiem, trwaniem i odradzaniem się, kolor brązowy związany jest z Karmelem.

Pomiędzy obszyciami na wysokości serca na piersi umieszczone zostały dwa elementy karmelitańskiego herbu – brązowy symboliczny wizerunek góry Karmel z krzyżem na szczycie i trzy gwiazdy – środkowa, biała na brązowym polu przedstawia Niewiastę z Apokalipsy, Matkę i Ozdobę Karmelu, dwie boczne brązowe symbolizują Proroków Eliasza i Elizeusza. Korona umieszczona nad krzyżem podkreśla maryjny charakter Zakonu Karmelitańskiego. Maryja ukazana jest tu w swojej chwale, jako wniebowzięta, ukoronowana i sprawująca władzę nad całym światem u boku swojego Syna. Na plecach, również na wysokości serca, w okrągłym polu obwiedzionym sznureczkami i motywem „jodełki” wyhaftowany został chrystogram, monogram zawierający trzy litery – IHS, które są łacińska transkrypcją skróconej greckiej wersji imienia Jezus. Wszystkie hafty na przysłopskim ornacie wykonała pani Regina Wicher

Jan Żurek

fot. Kamil Olszówka